طرح انتقال گاز ایران به پاکستان، که از حدود ۱۵ سال پیش طراحی شده بود، تاکنون به دلایل مختلفی به فاز عملیاتی نرسیده بود. اما با حضور ایران در پاکستان و مذاکراتی که صورت گرفته و تمایل طرف پاکستانی، این طرح به مرحله اجرا نزدیک‌تر شده است.
صادرات گاز یکی از اصلی‌ترین عوامل در تقویت اقتصاد کشورها و تعاملات بین‌المللی است. گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی پاک و موثر برای تولید برق، گرما و حتی حمل و نقل، اهمیت بسیاری دارد. کشورهای دارای ذخایر غنی از گاز طبیعی، می‌توانند این منبع ارزشمند را به بازارهای جهانی صادر کنند و درآمد قابل توجهی را کسب کنند.
طرح احداث خط لوله صلح در سال ۱۹۹۰ مطرح شد تا گاز ایران را به پاکستان و هندوستان منتقل کند و پیام‌آور صلح و دوستی در منطقه باشد. بر اساس توافق اولیه، این خط لوله ۲۷۰۰ کیلومتری، گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل می‌کرد.
قرار بود که ۱۱۰۰ کیلومتر از این خط لوله در ایران، ۱۰۰۰ کیلومتر در پاکستان و ۶۰۰ کیلومتر در هند احداث شود. طبق طرح اولیه، روزانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر می‌شد. از این مقدار، ۹۰ میلیون مترمکعب برای هند و ۶۰ میلیون مترمکعب برای پاکستان در نظر گرفته شده بود که البته این ایده عملی نشد.
هند به بهانه‌های مربوط به امنیت و قیمت، از تعهد سه‌جانبه در طرح انتقال گاز ایران به پاکستان کناره‌گیری کرد. اما در سپتامبر ۲۰۱۲، عملیات اجرایی این معاهده آغاز شد و رؤسای جمهور ایران و پاکستان توافق کردند که در این زمینه همکاری داشته باشند. بر اساس این همکاری، پیش‌بینی شد که پاکستان خط لوله خود را تا مرز ایران طی ۲۲ ماه بکشد.
به موجب این معاهده، ایران متعهد شد که صادرات گاز از طریق خط لوله به کراچی را تا سال ۱۳۹۳ آغاز کند. این معاهده ۲۵ ساله، ایران را متعهد کرد که حجم صادرات گاز را از ۱۴ میلیون مترمکعب در روز آغاز کرده و آن را در دو فاز به ۲۱ و ۳۰ میلیون مترمکعب افزایش دهد.
اما عملیات اجرایی خط لوله از سوی پاکستانی‌ها به دلیل توقف‌های مکرر به نحوی متوقف شد و اطلاعات متناقضی درباره پیشرفت پروژه ارائه می‌شد. در حالی که ایران از سال ۲۰۱۱ خط لوله خود را به پایان رسانده بود، پاکستان به انتهای سال ۲۰۱۴ فرصت داده شد تا عملیات خط لوله را تکمیل کند.
طبق بندهای معاهده، هر طرفی که در مهلت مقرر (۳۱ دسامبر ۲۰۱۴) به تعهداتش عمل نکند، باید به طرف مقابل جریمه پرداخت کند. اما ایران تاکنون به دلیل حسن‌نیت و احترام به پاکستان، از طلب جریمه خودداری کرده است، هرچند این حق را برای خود محفوظ نگه داشته است.
پاکستان می‌خواهد از خط لوله گازی آی‌پی بهره‌برداری کند. در حال حاضر، رئیس‌جمهور و وزیر نفت ایران در پاکستان مذاکراتی دارند که ممکن است منجر به تصمیماتی در این زمینه شود. طبق اظهارات جواد اوجی، اسلام‌آباد علاقه‌مند است که بهره‌برداری از خط لوله صادراتی گاز ایران به پاکستان (آی‌پی) سریعاً انجام شود و در حال تنظیم قرارداد با شرکت‌های مختلف است.
به گفته حمیدرضا عراقی، مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز، از نظر امنیت ملی و اقتصادی، ایران می‌تواند از تبادل گاز با همسایگانش سود ببرد. اما زمان و شرایط انجام این مبادلات وابسته به مذاکرات بین دو طرف است.
وی اظهار داشت که از سال‌های گذشته ایران آماده بود اما با خروج هند از قرارداد، پاکستان نیاز به خط لوله داخلی داشت. عراقی تأکید کرد که ایران هیچ مشکلی برای صادرات ندارد و مسئله عدم تمایل از طرف آنها بوده است.
او همچنین به این نکته اشاره کرد که در دولت نهم بحث‌هایی برای سرمایه‌گذاری ایران در پاکستان مطرح شد، اما این اتفاق رقم نخورد. اعلام آمادگی پاکستان برای استفاده مجدد از ایران مورد تأیید است، اما قراردادها و موضوعات مرتبط با خسارت باید مورد بررسی قرار گیرند.
به گفته حمیدرضا عراقی، افزایش تعامل با کشورهای همسایه می‌تواند نتایج مثبتی برای کشور به همراه داشته باشد، مثلاً با ترکیه، عراق، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان، حتی افغانستان و کویت. وی افزود که در گذشته ارتباطاتی با کویت داشتند که متأسفانه منقضی شد، اما به‌طور کلی هرچقدر که با همسایگان در زمینه خطوط انتقال گاز ارتباط برقرار کنند، به عنوان یک هدف استراتژیک برای شرکت ملی گاز، مفید خواهد بود.
عراقی با تأکید بر ظرفیت بالای ایران در حوزه مهندسی و بیان اینکه هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد، گفت: باید اقداماتی انجام شود تا بتوان صادرات را در اولویت قرار داد. او همچنین اشاره کرد که قانون‌های کافی در این زمینه وجود دارد، اما اجرای آنها به‌دلیل عدم توجه به مشکلات از سوی مقامات، متوقف مانده است.
درباره قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان، او اظهار کرد: این قرارداد در سال ۱۳۸۸ امضا شد و پس از بیش از دو دهه مذاکرات، در سال ۱۳۹۱ عملیات ساخت خط لوله آغاز شد. ایران بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر از خط لوله را احداث کرده بود، اما این پروژه در خاک پاکستان متوقف شده بود تا اینکه اسلام‌آباد امسال بعد از سال‌ها، خبر آغاز عملیات را اعلام کرد.
