واقعیت این است که در کشور ما هیچ صندوق بیمه‌ای خصوصی برای بازنشستگی وجود ندارد. اما اخیراً، شرکت‌های بیمه‌ای خصوصی با تبلیغاتی فراوان، به مردم پیشنهاد می‌دهند که با پرداخت حق بیمه به مدت معینی، مثلاً ۳، ۷ یا ۱۰ سال، می‌توانند بازنشسته شوند. این تبلیغات در پی قطعی شدن افزایش سن و سابقه بازنشستگی و تایید شورای نگهبان، بیشتر شده است.
با این حال، باید توجه داشت که این تبلیغات صرفاً تبلیغات تجاری شرکت‌های بیمه‌ای خصوصی است و هیچ صندوق بیمه‌ای خصوصی برای بازنشستگی در کشور وجود ندارد. در واقع، شرکت‌های بیمه‌ای خصوصی و نیمه خصوصی وعده‌ی بازنشستگی مشتریان خود را می‌دهند، اما این امر به هیچ وجه معادل یک صندوق بیمه‌ای خصوصی برای بازنشستگی نیست.
این موضوع بسیار حیاتی است و ممکن است برای بسیاری از افراد سوالاتی ایجاد کند. بیمههای خصوصی اغلب با تبلیغاتی جذاب، امکانات بازنشستگی با پرداخت حق بیمه به مدت معینی را به مشتریان خود پیشنهاد می‌دهند. اما آیا این تبلیغات تا چه حد واقعیت دارند؟
از نظر قانونی، بیمههای خصوصی ممکن است به دنبال تامین منافع افراد بیمه شده باشند، اما آیا می‌توانند جایگزین بیمههای اجتماعی مثل نظام تامین اجتماعی شوند؟ این موضوع بسیار پیچیده است و بستگی به شرایط و تعهداتی که بیمههای خصوصی ارائه می‌دهند دارد.
در مورد امکان بازنشستگی افراد با پرداخت حق بیمه به مدت ۳، ۷ یا ۱۰ سال توسط برخی شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی، باید توجه داشت که این موضوع بستگی به شرایط قرارداد و سیاست‌های هر شرکت دارد. این شرکت‌ها معمولاً با تحلیل مالی و مطالعات بازار، به این گزینه‌ها می‌رسند و آنها را به مشتریان خود پیشنهاد می‌دهند.
اما در واقعیت، پس از فرارسیدن دوران بازنشستگی، آیا مبالغ قابل توجه وعده داده شده، به عنوان حقوق بازنشستگی به افراد داده می‌شود؟ این نیز بستگی به قرارداد و تعهدات هر شرکت بیمه دارد و باید به دقت شرایط قرارداد را مطالعه کرد.
با این حال، باید به یاد داشت که قبل از هر تصمیمی، افراد باید به دقت شرایط و قراردادهای بیمه‌ای را بررسی کنند و به مشاوره‌ی مالی متخصص مراجعه کنند. باید اطمینان حاصل کرد که تمامی اطلاعات مورد نیاز برای انتخاب بهترین گزینه موجود است و هرگونه تصمیم، بر اساس دانش و آگاهی کافی گرفته شود.
مهدی مسکنی، مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری، در سخنانی به الگو قراردادن نظام بازنشستگی در کشورهایی مثل کره و ژاپن اشاره کرد. او اظهار کرد که در این کشورها، یک بازنشسته معمولا عضو حداقل سه صندوق بازنشستگی است و به هر یک از این صندوق‌ها کسری از درآمد خود را واریز می‌کند. این مدل مدیریت بازنشستگی در این کشورها می‌تواند به عنوان الگویی برای مدیریت بازنشستگی در کشور ما مورد استفاده قرار بگیرد.
او افزود که می‌توانیم از تجربیات موفق این کشورها الهام گرفته و به سمت گسترش بیمههای مکمل بازنشستگی در کنار بیمههای اجتماعی اجباری حرکت کنیم. این اظهارات، که پیشتر هم از سوی بخشی از مدیران صندوق‌های بازنشستگی کشور به طور مکرر بیان شده بوده‌اند، به عنوان یک نوع چراغ سبز برای گسترش فعالیت شرکت‌هایی که بیمههای بازنشستگی مکمل خصوصی را ارائه می‌دهند، تلقی شده‌اند.
مهرداد دارانی، عضو کمیته بیمه و تامین اجتماعی خانه کارگر، اظهار کرد که تبلیغاتی که برای بیمههای خصوصی ارائه می‌شود، به طور کامل درست نیستند. او افزود که در ایران، ۲۹ شرکت بیمه تجاری وجود دارد که هیچ‌کدام از آنها یک سازمان بیمه‌گر حمایتی نیستند و تنها به دنبال کسب سود هستند، به همین دلیل بسته‌های بیمه‌ای مختلفی را به مشتریانشان فروخته و ارائه می‌دهند.
وی بیان کرد: این شرکت‌ها طرح‌هایی مثل بیمه عمر، بیمه جهیزیه، بیمه ثروت و حتی بیمه بازنشستگی را ارائه می‌دهند، اما این طرح‌ها واقعی نیستند، بلکه طرح‌های بازخریدی هستند که با سرمایهگذاری پول مشتریان انجام می‌شود. او توضیح داد که بخشی از پولی که مشتریان به این شرکت‌ها پرداخت می‌کنند به عنوان “ذخیره ریاضی” در نظر گرفته می‌شود که در نهایت به شما بازخرید می‌شود، و بخش دیگر به عنوان “کارمزد هزینه‌های جاری شرکت بیمه” و “هزینه‌های مکمل” از آن استفاده می‌شود.
دارانی تاکید کرد: در حقیقت، وقتی شما در چنین قراردادی بیمه می‌شوید، در واقع صرفاً سود پول خودتان را دریافت می‌کنید. او اظهار کرد که در همان سال اول بازنشستگی، می‌توانید کل پول خودتان را دریافت کنید و وقتی قرارداد بازنشستگی را انعقاد می‌دهید، شرکت بیمه با سود پول شما به شما حقوق بازنشستگی می‌دهد.
مهرداد دارانی، عضو کمیته بیمه و تامین اجتماعی خانه کارگر، اظهار کرد که در ایران هیچ صندوق بیمه‌ای خصوصی برای بازنشستگی وجود ندارد. وی توضیح داد که در واقع در اینجا با نوعی بیمه تجاری روبه‌رو هستیم که هیچ ربطی به بازنشستگی ندارد. به عبارت دیگر، شما پولی را به یک شرکت بیمه می‌دهید و آن شرکت سود این پول را در دوران بازنشستگی به شما پرداخت می‌کند. این بیمهها عمدتاً به عنوان بیمه بازنشستگی تبلیغ می‌شوند، اما واقعاً ماهیت آنها با یک قرارداد بازنشستگی متفاوت است.
دارانی بیان کرد که در کشورهای دیگر، صندوق‌های بیمه‌ای خصوصی موجود هستند که توسط دولت کنترل می‌شوند و به صورت حمایتی عمل می‌کنند. این صندوق‌ها بر اساس تامین اجتماعی از سوی دولت و مشارکت کارگران و کارفرمایان تشکیل شده‌اند. این صندوق‌ها به کارگران حقوق بازنشستگی و مستمری و همچنین کمک‌های مالی در صورت از کارافتادگی پرداخت می‌کنند. در کنار این صندوق‌های حمایتی، صندوق‌های بیمه مکملی نیز وجود دارند که بعد از آن‌که دولت نقش خود را انجام داده، وارد عرصه شده‌اند.
وی افزود که تا زمانی که نظام سه لایه تامین اجتماعی را نداشته باشیم که شامل لایه حمایتی، امدادی و مکمل باشد، زیرساخت ورود بیمههای مکمل شرکت‌های بیمه‌گر خصوصی و تجاری فراهم نخواهد شد.
مهرداد دارانی، عضو کمیته بیمه و تامین اجتماعی خانه کارگر، تاکید کرد که نباید به راحتی به فریب تبلیغات بیمههای خصوصی معتمد شد. او توضیح داد که باید تفاوت بین بیمه عمر، پس‌انداز و بیمه بازنشستگی مکمل را در نظر گرفت. بیان کرد که محاسبات این صندوق‌های بیمه بسیار متفاوت است و ممکن است برای بازنشستگی شرایطی مانند رسیدن به سن معین مورد نیاز باشد. اما در اقتصاد تورمی ما، سرمایهگذاری در بانک‌ها ممکن است سودآورتر باشد تا بیمه‌گذاری در این شرکت‌ها.
دارانی اظهار کرد که این شرکت‌ها برای کسب سود عمل می‌کنند و ممکن است در دوران بازنشستگی با مشکلاتی مواجه شوند. او توضیح داد که در شرکت‌های بیمه خصوصی، سودمحوری مهمترین هدف است و این شرکت‌ها ممکن است با مشتریان خود در دوران بازنشستگی مشکلاتی داشته باشند. بنابراین، او توصیه کرد که مردم نباید به راحتی به فریب تبلیغات این شرکت‌ها معتمد شوند و باید با محدودیت‌های بیمه مرکزی نیز آشنا باشند.
علی حیدری، که قبلاً عضو هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی بوده و در زمینه بازنشستگی تخصص دارد، درباره بیمههای مکمل توضیح داد. او گفت که در جهان، سیستم‌های تامین اجتماعی و بازنشستگی به دو نوع تقسیم می‌شوند: سیستم‌های مالیات محور و سیستم‌های حق بیمه محور. در کشور ما، سیستم حق بیمه محور رایج است.
سیستم حق بیمه محور به این صورت است که مزایای دریافتی افراد بر اساس میزان حق بیمهی‌ای که طی سال‌های کاری پرداخت کرده‌اند، محاسبه می‌شود. این سیستم به تدریج به سمت تامین اجتماعی چندلایه حرکت می‌کند. یعنی در سطوح پایین، از منابع عمومی برای تامین نیازهای اساسی استفاده می‌شود. در سطوح بالاتر، از بیمههای مکمل برای تأمین مزایای بیشتر استفاده می‌شود. در این سیستم، حق بیمهها سرمایهگذاری می‌شود و هر سودی که بدست آمده، به افراد پس داده می‌شود.
حیدری با تأکید بر اینکه برقراری لایه حمایتی در سطوح پایین امکان تحقق بیمههای مکمل در سطوح بالا را فراهم می‌کند، اظهار کرد که در سطوح حمایتی تامین اجتماعی، مانند سازمان تامین اجتماعی، معیارهای مشخصی برای حداقل معیشت وجود دارد. به عنوان مثال، به هر حالتی، حق بیمه پرداختی افراد باید حداقل معیشتی را فراهم کند.
عضو سابق هیات مدیره سازمان تامین اجتماعی تأکید داشت که در جهان، برخی کشورها تجربیاتی دارند که مناسبات بیمه‌ای و بازنشستگی خود را به بخش مکمل و برمبنای حق بیمه به حوزه بیمههای تجاری سپردند. این شامل کشورهایی مانند یونان، شیلی و آرژانتین است که با بحران‌های شدید و اعتراضات گسترده مواجه شدند. آنها در نهایت مجبور شدند که به نظامات چندلایه بازگردند تا بحران‌ها را مهار کنند.
او اظهار داشت که سیستم تأمین اجتماعی باید دارای سه لایه باشد: امداد اجتماعی، حمایت اجتماعی و بیمههای اجتماعی. این سه لایه باید از یکدیگر تفکیک شده و مجزا باشند. اما مشکلات تامین اجتماعی این است که این سه لایه به درستی جدا نشده‌اند. به عنوان مثال، دستگاه‌های مسئول حوزه امدادی همزمان کار حمایتی را انجام می‌دهند و دستگاه‌ها و نهادهای حمایتی همکاری در بیمه اجتماعی را دارند. این مسئله باید طبق ابلاغیه رهبری در اردیبهشت سال گذشته اصلاح و بازبینی شود و لایه‌بندی به دقت انجام شود.
وی با تأکید بر این نکته که در لایه بیمههای اجتماعی هم سه سطح وجود دارد، گفت: بدون داشتن بیمه پایه قوی، دو سطح بعدی مازاد و مکمل نمی‌توانند وظایف مربوط به این حوزه را به خوبی انجام دهند و توانایی ارائه خدمات بازنشستگی را نخواهند داشت.
حیدری اظهار کرد: براساس قانون نظام جامع رفاه در سال هشتاد و سه، نظام تأمین اجتماعی باید به سه لایه تقسیم می‌شد، اما متأسفانه مسئولان این کار را انجام ندادند. هنوز هم نهادهایی که بیمه‌ای هستند، به کار حمایتی می‌پردازند و نهادهایی که حمایتی هستند، حوزه امدادی و بیمه‌ای را نیز تحت پوشش خود قرار داده‌اند.
این کارشناس تامین اجتماعی با تأکید بر اینکه «شرایط و زیرساخت‌های لازم برای گسترش بیمههای مکمل و ورود بیمههای تجاری به حوزه بازنشستگی وجود ندارد»، اظهار کرد: به دلیل عدم اجرای کامل و صحیح نظام چندلایه، وجود زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات بازنشستگی توسط بیمههای تجاری و تحقق بیمههای مکمل ممکن نیست. به همین دلیل می‌توانیم تبلیغات برای فروش بیمه بازنشستگی توسط شرکت‌های بیمه‌گر تجاری را به عنوان تبلیغاتی کذب محسوب کنیم!
